Artocarpus lakoocha Use in Medicine/ਢੇਊ ਦੀ ਦਵਾਈਆਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤੋਂ
ਢੇਊ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਨਾਂ Artocarpus lakoocha ਹੈ। ਇਹ ਮੋਰੇਸੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਬੰਗਾਲੀ ਵਿਚ-ਦਾਹੂ, ਦੇਫਲ, ਧੇਉ, ਗੁਜਰਾਤੀ ਵਿਚ-ਲਕੂਚਾ, ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ-ਬਰਹਾਲ, ਕੰਨੜ ਵਿਚ ਏਸੁਲੁਹੁਲੀ, ਵਤੇਹੁਲੀ, ਮਲਿਆਲਮ ਵਿਚ ਕੱਟੂਪਿਲਾਲਵੂ, ਮਰਾਠੀ ਵਿਚ ਵੋਟੋਮਬਾ, ਉੜੀਆ ਵਿਚ ਜੀਉਟੋ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਚ ਲਕੁੜੀ, ਤਾਮਿਲ ਵਿਚ ਇਰਾਪਾਲਾ ਆਦਿ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਰੁੱਖ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਜਾਂ ਵਪਾਰਕ ਨਾਮ ‘ਮੌਂਕੀ ਜੈਕ’ ਹੈ।
ਢੇਊ ਦਾ ਅਕਾਰ ਅਤੇ ਪਸਾਰ
ਇਹ ਰੁੱਖ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ 20 ਮੀਟਰ ਤੱਕ ਉੱਚਾ ਵਧ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਾਫੀ ਫੈਲਾਅ ਵੀ ਕਾਫੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਪੱਤੇ ਅੰਡਾਕਾਰ ਜਾਂ ਆਇਤਾਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਫਲ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ, 6-10 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਵਿਆਸ ਵਿਚ ਓਭੜ-ਗੋਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਫਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਮੌਸਮ ਜੂਨ ਤੋਂ ਅਗਸਤ ਤੱਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਨਮੀ ਵਾਲੇ ਜੰਗਲਾਂ ਅਤੇ ਨਦੀਆਂ-ਨਾਲਿਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਅਕਸਰ ਉੱਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਦਰੱਖਤ ਉੱਚ ਨਮੀ ਵਾਲੇ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਅਸਾਮ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬੰਗਲੌਰ ਅਤੇ ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਨਰਸਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਰੁਖ ਨੂੰ ਆਮ ਵੇਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਢੇਊ ਦੀ ਆਮ ਵਰਤੋਂ
ਇਸ ਦੇ ਫਲ ਖਾਣਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਚਟਣੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਖਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਖੱਟੇ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਸੁੱਕਾ ਕੇ ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇਮਲੀ ਦੇ ਬਦਲ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਅਚਾਰ ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਬਸਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਮ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਲੱਕੜ ਅਤੇ ਫਲ ਪੀਲਾ ਰੰਗ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਲੱਕੜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪੋਸਟਾਂ, ਬੀਮ, ਰੇਫਟਰਾਂ ਅਤੇ ਮੱਧਮ ਭਾਰ ਵਾਲੇ ਫਰਨੀਚਰ ਅਤੇ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਸੱਕ ਨੂੰ ਸੁਪਾਰੀ ਵਾਂਗ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚ ਢੇਊ ਦੀ ਖਾਸ ਵਰਤੋਂ
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਢੇਊ ਦਾ ਰੁਖ ਸੀਮਤ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਢੇਊ ਦਾ ਅਚਾਰ ਕਾਫੀ ਸਵਾਦ ਨਾਲ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਅਚਾਰ ਨੂੰ ਬਣਾ ਕੇ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਸਟੋਰ ਕਰਕੇ ਰੱਖਣ ਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਚਲਨ ਹੈ। ਇਹ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਚਾਰ ਅਤੇ ਸਿਰਕਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿਚ ਸਿਰਕੇ ਨੂੰ ਫਲਾਂ ਦੇ ਕੱਚੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਨਾਲ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਸਾਲੇਦਾਰ ਛੋਹ ਲਈ ਲਸਣ, ਅੰਬ ਅਤੇ ਮਿਰਚਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਮਿਲਾ ਕੇ ਅਨੰਦ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਫਲ ਪੱਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਕਾਫੀ ਖੱਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਚਟਨੀ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸੁੱਕਾ ਕੇ ਮੀਟ ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਕਰੀ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸੇ ਖਾਣ ਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਢੇਊ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧ
ਅਨੇਕਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਮਿਥਹਾਸਕ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿਚ ਢੇਊ ਦਾ ਜਿਕਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਮਾਇਣ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਸ਼ੋਕ ਵਾਟਿਕਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਇਸਦੀ ਪੂਜਾ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਢੇਊ ਵਿਚ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ
2 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰੋਟੀਨ
1 ਗ੍ਰਾਮ ਚਰਬੀ
1 ਗ੍ਰਾਮ ਖਣਿਜ
3 ਜੀ ਫਾਈਬਰ
67 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ
73 ਕੈਲੋਰੀ
90 ਗ੍ਰਾਮ ਨਮੀ
25 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ ਫਾਸਫੋਰਸ
ਦਵਾਈਆਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤੋਂ
ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਢੇਊ ਫਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪੇਚਸ਼ ਅਤੇ ਗਠੀਏ ਦੀ ਸੋਜ ਦੇ ਇਲਾਜ ਅਤੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਇਲਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਸਦੇ ਸੱਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਹਿਰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਟੇਪਵਰਮਜ਼ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਇਸਦੀ ਡੰਡੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
‘ਗਲਾਈਕੋਕਨਜੁਗੇਟ ਜਰਨਲ’ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਇੱਕ 2008 ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸਦੇ ਬੀਜਾਂ ਤੋਂ ਕੱਢੇ ਗਏ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਲਿਊਕੇਮੀਆ ਸੈੱਲਾਂ ‘ਤੇ ਐਂਟੀਪ੍ਰੋਲੀਫੇਰੇਟਿਵ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿਖਾਇਆ।
‘ਨੈਚੁਰਲ ਪ੍ਰੋਡਕਟਸ ਰਿਸਰਚ’ ਵਿੱਚ 2005 ਦੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਆਕਸੀਰੇਸਵੇਰਾਟੋਲ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਐਂਟੀ-ਹਰਪੀਸ ਸਿੰਪਲੈਕਸ ਵਾਇਰਸ ਅਤੇ ਐਂਟੀ-ਐੱਚਆਈਵੀ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
‘ਦ ਜਰਨਲ ਆਫ਼ ਨੈਚੁਰਲ ਪ੍ਰੋਡਕਟਸ’ ਨੇ ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਛਾਤੀ ਦੇ ਕੈਂਸਰ ਸੈੱਲਾਂ ਅਤੇ ਨੈਸੋਫੈਰਨਜੀਅਲ ਕਾਰਸੀਨੋਮਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਾਈਟੋਟੌਕਸਿਕ ਵਿਰੁਧ ਲੜਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹੁੰਦੇ ।
ਨੋਟ- ਢੇਊ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਦਵਾਈ ਵਜੋਂ ਵਰਤਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿਹਤ ਮਾਹਰ ਦੀ ਸਲਾਹ ਜਰੂਰ ਲਵੋ।
ਇਹ ਸਾਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਉੱਤੇ ਉਪਲੱਭਦ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਟਰਾਂਸਲੇਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਦੀ ਸਟੀਕਤਾ ਦਾ ਕੋਈ ਦਾਅਵਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ>
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਅਨੇਕਾਂ ਰੁੱਖਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਲਿੰਕਾਂ ’ਤੇ ਕਲਿਕ ਕਰਕੇ ਪੜ੍ਹੋ
Jhadd Ber/Mallha Ber health banefits/ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਖਾਸ ਰੁੱਖ ਮਲ੍ਹੇ ਬੇਰ
Arjuna is miraculous for heart diseases/ਅਰਜੁਨ ਦੇ ਬੇਸ਼ੁਮਾਰ ਸਿਹਤ ਲਾਭ
–ਕਾਲਾ ਸਰੀਂਹ, ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਗੁਣ – ਇਸ ਲਿੰਕ ’ਤੇ ਕਲਿਕ ਕਰਕੇ ਪੜ੍ਹੋ
–ਪੰਜਾਬ ਵਿਚੋਂ ਅਲੋਪ ਹੋ ਰਿਹਾ ਖੈਰ ਦਾ ਰੁੱਖ ਇਸ ਲਿੰਕ ’ਤੇ ਕਲਿਕ ਕਰਕੇ ਪੜ੍ਹੋ
–ਬੇਲ ਜਾਂ ਬਿਲ ਪੱਤਰ ਦੇ ਗੁਣ ਅਤੇ ਮਹੱਤਤਾ -ਇਸ ਲਿੰਕ ’ਤੇ ਕਲਿਕ ਕਰਕੇ ਪੜ੍ਹੋ